Η εργασία απορροφά ένα σημαντικό μέρος της καθημερινής ζωής του ενήλικα ή το ήμισυ των ωρών που δεν κοιμάται συνδέεται άμεσα με την εργασία, ενώ ένα σημαντικό μέρος της νεανικής ζωής του ανθρώπου συνδέεται με την προετοιμασία του γι αυτή την εργασία. Σχέδια, όνειρα, ενδιαφέροντα, επιδιώξεις, όλα ξετυλίγονται γύρω από αυτό το θέμα, ενώ άλλοτε πάλι η εργασία μπορεί να είναι πηγή ικανοποίησης ή άγχους, απογοήτευσης ή αυτοσεβασμού. Σε αυτό το κλίμα δημιουργείται και έντονο άγχος, καθώς ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με τις αυξημένες απαιτήσεις και την ανταγωνιστικότητα της σύγχρονης εποχής που θέλει τον άνθρωπο να προσπαθεί ολοένα και περισσότερο να φτάσει πιο υψηλούς στόχους οδηγώντας τον σε μια αέναη διαδικασία προσπάθειας, κόπωσης και έντονου άγχους για την επίτευξη των υψηλών προσδοκιών με σκοπό την ανάδειξη της αποτελεσματικότητας του ως εργαζομένου.

Μερικοί άνθρωποι που γνωρίζουμε όταν αναφέρουν για τη δουλειά τους λένε κάποιες ενδεικτικές φράσεις όπως: ότι νιώθουν «πτώμα» και έχουν εξαντληθεί από το βεβαρημένο φόρτο εργασίας της δουλειάς, δεν έχουν κοιμηθεί γιατί έπρεπε να προετοιμαστούν για κάποιο δύσκολο έργο που πρέπει να φέρουν σε πέρας, δεν αντέχουν άλλο την πίεση από τη δουλειά, δεν έχουν προσωπικό χρόνο και ζωή με αποτέλεσμα να ζουν για να δουλεύουν.

Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν τη σημαντικότητα στροφής της προσοχής μας σε αυτό το σύνδρομο «επαγγελματικής εξουθένωσης» και υπερκόπωσης που είναι ένα συχνό φαινόμενο του σύγχρονου τρόπου ζωής και μαστίζει πολλούς ανθρώπους. Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του σύγχρονου τρόπου ζωής των Δυτικών κοινωνιών που ενισχύουν την εξάπλωση του και έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό στις μέρες μας λόγω της οικονομικής ύφεσης που έχει περιέλθει η χώρα μας αλλά και η παγκόσμια κοινωνία. Έτσι,  ο σημερινός άνθρωπος προκειμένου να καταφέρει να εξασφαλίσει τα προς το ζην εργάζεται πάρα πολλές ώρες κάνοντας μάλιστα και δύο δουλειές λόγω του πενιχρού μισθού που λαμβάνει και δεν τον φτάνει να καλύψει τις υποχρεώσεις του.

Τι σημαίνει επαγγελματική εξουθένωση (burnout);

Δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της επαγγελματικής εξουθένωσης. Ενώ το επαγγελματικό άγχος σχετίζεται χωρίς να ταυτίζεται με την επαγγελματική εξουθένωση. Η  έννοια της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον κλινικό ψυχολόγο Herbert Freudenberger (1974), ο οποίος όταν εργαζόταν σε κλινική απεξάρτησης τοξικομανών παρατήρησε στην εργασία του τον ίδιο και τους συναδέλφους να εμφανίζουν διάφορα συμπτώματα μειωμένης λειτουργίας, ευερεθιστότητας καθώς και καταθλιπτικών συμπτωμάτων όταν εργάζονταν στο χώρο αυτό. Έτσι, όρισε την επαγγελματική εξουθένωση ως αδυναμία για επίδοση ή εξουθένωση λόγω υπερβολικών απαιτήσεων που αφορούν την ενέργεια, τη δύναμη ή τις δυνατότητες. Ανέφερε, επίσης, ότι οι αφοσιωμένοι και οι απορροφημένοι από την εργασία, δηλ. οι λεγόμενοι εργασιομανείς που είθισται να αποκαλούμε σήμερα, είναι περισσότερο επιρρεπείς να αναπτύξουν επαγγελματική εξουθένωση.

Ποιοί επαγγελματίες είναι σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης επαγγελματικής εξουθένωσης;

Από τη φύση τους , μερικά επαγγέλματα είναι περισσότερο αγχογόνα από άλλα. Θεωρήθηκε αρχικά, ότι το σύνδρομο, εμφανίζεται κυρίως σε άτομα που η εργασία τους συνεπάγεται προσφορά υπηρεσιών σε άλλα άτομα (ιατροί, νοσηλευτές, ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί κ.λ.π.). Ακολούθως η διερεύνηση του συνδρόμου επεκτάθηκε και σε άλλα επαγγέλματα. Κυρίως πρόκειται για επαγγέλματα που συνεπάγονται σχέσεις με ανθρώπους, απαιτούν ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων ή οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι δυνατό να έχουν σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές ή άλλου είδους συνέπειες.Ενδεικτικά αναφέρονται:1. Ένστολα επαγγέλματα: αστυνομικοί, κυβερνήτες αεροσκαφών, φυλακές σε σωφρονιστικά ιδρύματα.2. Καλλιτεχνικά επαγγέλματα: ηθοποιοί, παρουσιαστές, κινηματογραφιστες.3. Επαγγέλματα διοίκησης και εμπορίου: παροχή υπηρεσιών, διευθυντές προσωπικού, έμποροι, διαφημιστές.4. Επαγγέλματα παραγωγής και κατασκευών: κτίστες, ανθρακωρύχοι.5. Επαγγέλματα υγείας: γιατροί, ψυχολόγοι, οδοντίατροι, νοσηλευτές.6. Επαγγέλματα κοινωνικών υπηρεσιών: δάσκαλοι, κοινωνικοί λειτουργοί.

Ποιές είναι οι επιπτώσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης;

Μπορούμε να διακρίνουμε τριών ειδών επιπτώσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης:

1) Στην ψυχική και σωματική υγεία:Τα άτομα παρουσιάζουν κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, αϋπνίες, πονοκεφάλους, αίσθημα κόπωσης ή γαστρεντερικά προβλήματα.

2) Στις διαπροσωπικές σχέσεις:Τα άτομα είναι πιθανό να παρουσιάσουν επιδείνωση στις οικογενειακές και κοινωνικές τους σχέσεις ή στις σχέσεις τους με τους συναδέλφους τους στο χώρο εργασίας.

3) Στην εργασιακή συμπεριφορά:Τα άτομα είναι πιθανό να παρουσιάσουν μεγαλύτερο βαθμό δυσαρέσκειας προς την εργασία τους, μεγαλύτερο αριθμό απουσιών και μεγαλύτερη τάση για αλλαγή επαγγέλματος ή εργασίας.Είναι προφανές από τα παραπάνω, ότι το άγχος στην εργασία αποτελεί πρόβλημα σημαντικών διαστάσεων. Θεωρείται ότι έχει επηρεαστεί από αυτό η υγεία του 48% των Ευρωπαίων εργαζομένων. Έτσι, λοιπόν η εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης αποτελεί εμπόδιο στο ίδιο το άτομο και στην επιχείρηση, αλλά και στην κοινωνία ως σύνολο. Είναι μια απειλή για την υγεία, την ευημερία, την ανάπτυξη. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή για την πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος.

Για την πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος προτείνεται:

Από την πλευρά της οργάνωσης να ληφθούν όλα εκείνα τα μέτρα που θα προλαμβάνουν κατά το δυνατό τις αγχογόνες καταστάσεις, με τον καλύτερο σχεδιασμό της εργασίας, αλλά και τη δομή της ίδιας της οργάνωσης. Επειδή όμως το άγχος είναι σε μεγάλο βαθμό υποκειμενική διαδικασία, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις διαδικασίες πρόληψης και αντιμετώπισης από πλευράς ατόμου.Γενικά, θεωρείται ότι η κοινωνική στήριξη παίζει το μεγαλύτερο ρόλο στην αντιμετώπιση του άγχους. Η κοινωνική στήριξη παίζει αναχαιτιστικό ρόλο και μπορεί να προέρχεται από το οικογενειακό ή άμεσα κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου. Εδώ φαίνεται ο σημαντικός ρόλος των κοινωνικών σχέσεων στο χώρο εργασίας. Από εκεί και πέρα το άτομο μπορεί να προσφεύγει σε διάφορες τεχνικές χαλάρωσης ή γνωστικής αντιμετώπισης των αγχογόνων καταστάσεων.

Με εκτίμηση,

Φρροκάι Φ.