Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι οι οι πολύ επιτυχημένοι επαγγελματικά και ακαδημαϊκά άνθρωποι ότι είναι απαραίτητα και πετυχημένοι σε όλους τους τομείς της ζωής τους, καθώς η υψηλή νοημοσύνη τους βοηθά αποτελεσματικά να ανταπεξέλθουν σε κάθε δυσκολία. Πέρα από αυτό από μικροί μας έχουν εμφυσήσει την άποψη οι μεγαλύτεροι, όπως γονείς και δάσκαλοι ότι θα πρέπει να έχουμε υψηλή σχολική απόδοση και να σπουδάσουμε για να καταφέρουμε να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας και να αναταπεξέλθουμε αποτελεσματικά στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Κι όμως αυτή η αντίληψη που υφίσταται δεν είναι απόλυτα σωστή, διότι ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης δεν συνεπάγεται απαραίτητα συναισθηματική και προσωπική ευημερία. Σίγουρα είναι σημαντικό το υψηλό IQ για τον εκάστοτε τομέα του καθενός για να διαπρέψει επαγγελματικά, αλλά τι γίνεται όταν ένας άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει διάφορες στρεσογόνες καταστάσεις και δυσκολίες της ζωής;
Στην Αρχαία Ελλάδα, που υπήρξε κοιτίδα πολιτισμού και οι Έλληνες θα πρέπει να είναι περήφανοι για τους προγόνους τους που μόνο ανάπτυξη και πολιτισμό διέδωσαν σε άλλες χώρες, έδιναν λοιπόν σημαντικό ρόλο στην επίδραση που έχουν τα συναισθήματα στη ζωή του ανθρώπου, σε αντιδιαστολή με το δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό που είχε υποτιμηθεί μέχρι πρότινος ο ρόλος των συναιθημάτων. Επομένως, τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες έχουν στρέψει την προσοχή τους στην διερεύνηση α) του ρόλου των συναισθημάτων στη ζωή του ανθρώπου, β) των διαδικασιών συναισθηματικής ανάπτυξης και ωρίμανσης και γ) των αλλαγών που μπορεί να γίνουν για να πετύχουν περισσότερα οι άνθρωποι.
Παρατηρείται συχνά ότι άνθρωποι με πολύ υψηλό δείκτη νοημοσύνης αποτυγχάνουν να λύσουν προβλήματα της καθημερινής ζωής, τα οποία μοιάζουν απλά σε πολλούς από εμάς. Ενώ από την άλλη, παρατηρείται ότι άτομα με μέτριο δείκτη νοημοσύνης είναι πολύ πετυχημένα, διότι διαθέτουν τις προαναφερθείσες δυνατότητες συναισθηματικής νοημοσύνης. Θα παραθέσω μάλιστα το απόφθεγμα του Αριστοτέλη από τα Ηθικά Νικομάχεια που αναφέρεται στη σημαντικότητα της συναισθηματικής νοημοσύνης:«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει-αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο-αυτό δεν είναι εύκολο». Όπως διαφαίνεται και στην παραπάνω ρήση του Αριστοτέλη, είναι εξαρετικά δύσκολο ένας άνθρωπος να έχει τη συναισθηματική ωριμότητα και κατανόηση και να γνωρίζει ποιά είναι η κατάλληλη στιγμή να κάνει κάτι και πως να ελέγξει τα συναισθήματα και τις παρορμήσεις του.
Ευμεγέθη έρευνα που μελέτησε τη σχέση μεταξύ ακαδημαϊκής νοημοσύνης (που αφορά κυρίως την λεκτική και λογικομαθηματική ικανότητα και την απόδοση στο σχολείο ή στις σπουδές) και της συναισθηματικής νοημοσύνης, βρήκαν ότι η ακαδημαϊκή ευφυΐα δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με τη συναισθηματική ζωή. Για παράδειγμα, βλέπουμε ανθρώπους με πολύ υψηλό δείκτη ακαδημαϊκής νοημοσύνης και διακεκριμένους επιστήμονες που χειρίζονται με άστοχο τρόπο την προσωπική τους ζωή και τις συναισθηματικές τους σχέσεις, καθώς η καλή απόδοση και ακαδημαϊκή επιτυχία δεν προετοιμάζουν τον άνθρωπο για τις δυσκολίες της ζωής και τον τρόπο επίλυσης των συναισθηματικών και προσωπικών καταστάσεων.
Καταρχάς, να διευκρινίσω ότι ο μέσος όρος του δείκτη νοημοσύνης των ανθρώπων έχει περίπου δείκτη 100 με διακυμάνσεις πολύ πάνω από το 100 (>115) να εμφανίζουν πολύ μεγάλη ευφυΐα ενώ άτομα πολύ κάτω από αυτό το δείκτη (<85) να παρουσιάζουν μέτρια έως μεγάλη νοητική υστέρηση. Ακόμα και άτομα τα οποία δεν έχουν ιδιαίτερες γνώσεις και μόρφωση μπορεί να έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης. Αυτό το μοντέλο μπορεί να φαίνεται παράξενο, γιατί είναι ευρέως αποδεκτό οι πολύ μορφωμένοι άνθρωποι απαραίτητα να έχουν και υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης, όμως βλέπουμε ότι καταρρίπτεται και αυτός ο μύθος.Υπάρχουν περισσότερες εξαιρέσεις παρά συμφωνίες στον κανόνα που προτείνει ότι ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης (I.Q.) προδιαγράφει την επιτυχία. Πάντοτε κατά τον Goleman (1996), στην καλύτερη περίπτωση, ο δείκτης νοημοσύνης συμβάλλει κατά 20% στους παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία ενός ατόμου στη ζωή, γεγονός που αφήνει ένα εύρος 80% στη συμβολή άλλων παραγόντων, μεταξύ αυτών και της συναισθηματικής νοημοσύνης.
Σύμφωνα με πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα που αφορούν αυτό τον τομέα, η συναισθηματική νοημοσύνη εμπεριέχει ένα σύνολο ικανοτήτων του ατόμου, μεταξύ των οποίων:Α) να βρίσκει κανείς κίνητρα στον εαυτό του,Β) να αντέχει τις απογοητεύσεις,Γ) να ελέγχει την παρόρμησή του και να χαλιναγωγεί την ανυπομονησία του,Δ) να ρυθμίζει σωστά τη διάθεσή του και να εμποδίζει την απογοήτευση να παρεμβαίνει στην ικανότητα του για ορθή σκέψη καιΕ) να έχει ενσυναίσθηση και ελπίδα.
Συνεπώς, το σύνολο των ικανοτήτων συνιστά ένα συναισθηματικό ταλέντο, δηλαδή μια μετα-ικανότητα που καθορίζει πόσο καλά μπορεί να χειριστεί το άτομο οποιαδήποτε ικανότητα διαθέτει, ακόμα και την ακατέργαστη ευφυΐα του. Τι είναι προτιμότερο να έχουμε σε μεγαλύτερο βαθμό;Το ιδανικό σενάριο είναι να έχουμε εξίσου υψηλούς δείκτες και στα δύο είδη νοημοσύνης. Όμως δεν είναι δύσκολο να υπάρχει ένας πιο μέτριος δείκτης ακαδημαϊκής νοημοσύνης και υψηλότερος δείκτης συναισθηματικής νοημοσύνης, μάλιστα σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Από την άλλη, διαβάζοντας το άρθρο είναι λανθασμένο να συμπεράνει κάποιος ότι οι πολύ πετυχημένοι άνθρωποι και επιστήμονες ότι υστερούνται σε άλλους τομείς της ζωής τους, όπως είναι η συναισθηματική νοημοσύνη ούτε το αντίθετο. Πάντα υπάρχουν και οι δύο όψεις ενός νομίσματος.
Τέλος, είναι σημαντικό να διεκρινιστεί ότι οι επιστημονική κοινότητα δεν έχει συμφωνήσει απόλυτα για το δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης, αν δηλαδή είναι έμφυτη ή καλλιεργείται. Πολλοί υποστηρίζουν ότι μπορεί να καλλιεργηθεί και να βελτιωθεί. Σίγουρα είναι σημαντικό ένας άνθρωπος να μην είναι μονοδιάστατος και να προσπαθεί μόνο για την άριστη απόδοση στο γνωστικό αντικείμενο που έχει ασχοληθεί, αλλά θα πρέπει να έχει μια πολυδιάστατη αντίληψη της πραγματικότητας, ούτως ώστε να υπάρχει ισορροπία και να μπορεί να ανταπεξέλθει αποτελεσματικά σε όποια δυσκολία κι αν παρουσιαστεί στη ζωή του.
Με εκτίμηση,
Φρροκάϊ Φ.
